گردآورندگان:

مهسا یاراللهی، کارشناس ارشد سلامت سالمندی

از این رو امروزه متخصصین حوزه سلامتی، در طراحی مراقبت ها همواره به دنبال راهبردهایی هستند که فراتر از حوزه درمان رفته و رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی افراد را تامین نمایند. یکی از جامع ترین برنامه های ارائه شده که قادر است همه ابعاد سلامتی را بهبود بخشد برنامه تفریح درمانی[۲] است.

تفریح درمانی نخستین بار توسط اندرسون و هاین­[۳] در سال ۲۰۱۲ معرفی و به معنای استفاده درمانی و هدفمند از فعالیت های تفریحی با کیفیت و توسعه دهنده نیروهای فردی و محیطی تعریف شد. از آنجایی که تفریح درمانی توانست بهزیستی افرادی که به علت بیماری، ناتوانی یا تغییر شرایط زندگی و نیاز های فردی با افت کیفیت زندگی مواجه شده اند را بهبود بخشد، به سرعت در همه گروه های سنی و به ویژه سالمندی مورد استقبال واقع شد.

با معرفی تفریح درمانی توجه اکثر محققین به فعالیت هایی که می توانند در لیست برنامه های تفریح درمانی قرار گیرند جلب شد. نخست، فعالیت های تفریحی فردی که عمدتا کاهنده استرس های زندگی بودند، نظیر فعالیت های هنری از محبوبیت بالایی در مراکز تفریح درمانی برخوردار شدند. کمی بعد فعالیت های گروهی که در طبیعت قابل اجرا بودند نظیر طبیعت گردی از اقبال بیشتری برخوردار شدند. اخیرا استفاده از فعالیت های ورزشی در محیط های گروهی که دارای جنبه های تفریحی هستند؛ مورد تاکید واقع شده اند. ماهیت متنوع و انعطاف پذیر تفریح درمانی، امکان اجرای مداخلات روانشناختی، جسمانی یا توام را فراهم کرده است. در حقیقت تفریح درمانی از مجموعه ی فعالیت های مبتنی بر شواهد نظیر ورزش، هنر، موسیقی، مشاعره، بازی، سفر و فراغت تفریح درمانی تشکیل می شود که دارای اثرات مثبتی در حفظ و بازیابی وضعیت سلامی افراد هستند.

برنامه های تفریح درمانی در قالب گروهی و فردی قابل اجرا بوده و توسط متخصصین تفریح درمانی اجرا می شوند. همانطور که از نام تفریح درمانی مشخص است؛ متخصصین ارائه دهنده خدمات آن، در ابتدای امر در حوزه آموزش سلامت دارای شایستگی های لازم هستند و با تلفیق جنبه های تفریحی در برنامه های ارتقا دهنده سلامتی، اهداف درمانی مد نظر را تحقق می بخشند. کارشناس آموزش بهداشت، پرستار و کارشناس تربیت بدنی معمولا به صورت تیمی و با همکاری یکدیگر فعالیت ها را برنامه ریزی می کنند.

رشد سالانه حرفه تفریح درمانی در آمریکا در حدود ۱۲ دزصد تخمین زده شده است و با توجه با افزایش جمعیت سالمندان که یکی از دریافت کنندگان اصلی خدمات تفریح درمانی هستند؛ این رشد ادامه خواهد داشت. بنابراین موسسه ملی تفریح درمانی در آمریکا، مسئولیت پرورش متخصصین این حوزه را برعهده داشته و ناظر بر حسن اجرای فعالیت های تفریح درمانی است. موسسه ملی تفریح درمانی در آمریکا با ارائه تعریف جامع، استفاده درمانی از راهبرد های تفریح در جهت ارتقا سلامتی، توانایی عملکردی، استقلال و کیفیت زندگی را معنای تفریح درمانی دانسته است.

براساس آنچه این موسسه توصیه می­کند، متخصیصین تفریح درمانی بایستی در بیمارستان ها، موسسات اجتماعی و به ویژه در مراکز اصلاح رفتاری نظیر مراکز ترک اعتیاد حضور فعال داشته باشند. تا کنون تفریح درمانی در بیمارستان ها، سرویس های بهداشتی و خدماتی،مراکز مراقبتی و اجتماعی، مراکز ارائه دهنده خدمات سلامت روان، مراکز نگهداری روزانه، پارک ها و موسسه های تفریح درمان و حتی مدارس مورد استفاده قرار گرفته و در دستیابی به اهداف سلامتی مفید واقع شده است.

مکانیسم های اثرگذاری تفریح درمانی متعدد و با توجه به هدف تغییر می­کند؛ اما عمدتا به وسیله فرآیند سه مرحله ای قابل توصیف است. در مرحله اول، مراجعین اطلاعات، مهارت و بینش های جدید مرتبط با سلامتی را فرا می گیرند. در مرحله دوم راهبردهای سازگاری و ارتقا وضعیت سلامتی در ابعاد مختلف آموزش داده شده و در مرحل سوم توانایی و کارایی افراد برای اجرا و هدایت راهبرد های سلامتی افزایش میابد.

محققین، دستورالعمل های لازم را برای طراحی و اجرای فعالیت های تفریح درمانی در مراکز مربوطه، به صورت راهنمای چند مرحله ای معرفی کرده اند. در یکی از ساده ترین آنها، درمانگر در ابتدا باید نیازهای گروه هدف خود را شناسایی، پیامد اصلی و هدف های جزئی را انتخاب و برنامه مورد نظر را طراحی کند. بعد از تدوین برنامه­ها، فعالیت ها را اجرا کرده و دستیابی به اهداف را متناوبا مورد ارزیابی قرار دهد. البته در چینش و انتخاب فعالیت ها و اهداف مورد نظر، خواسته و توانایی افراد در نظر گرفته شده و برنامه اجرایی دائما مورد بازبینی واقع می­شوند.

فواید تفریح درمانی در مطالعات مختلف، بررسی و معرفی شده است.برای مثال ثابت شده است که تفریح درمانی منجر به ایجاد سبک زندگی سالم، بهبود زندگی اجتماعی، رهایی از استرس، افسردگی و بهزیستی افراد خواهد شد. یکی از فواید تفریح درمانی غیر دارویی بودن آن است که علاوه بر کاهش هزینه اقتصادی، احتمال تداخلات دارویی را نیز کمتر می کند. تشویق افراد برای ایجاد اهداف جدید در زندگی فایده بعدی آن است. همچنین تفریح درمانی می تواند از طریق فعالیت های خلاقانه خود، احساس توانایی و شایستگی افراد را بهبود بخشد و به سازگاری افراد با تغییرات استرس زای زندگی کمک کند. نتایج سودمند تفریح درمانی شامل افزایش سلامت جسمانی و روان و رضایت از اوقات فراغت افزایش ذخایر دانش و آگاهی ارتباطات اجتماعی مهارت های اجتماعی تصمیم گیری مدیریت بهتر ناتوانی یا بیماری است. بنابراین تفریح درمانی میتواند سلامت انسان را در همه ابعاد تحت تاثیر قرار دهد.

منابع:

۱. Anderson L, Heyne LA. Therapeutic recreation practice: A strengths approach. Venture Pub.; ۲۰۱۲

۲. Flint SW, Lam MH, Chow B, Lee KY, Li WH, Ho E, Yang L, Yung NK. A systematic review of recreation therapy for depression in older adults. Journal of Psychology and Psychotherapy. ۲۰۱۷ Aug ۳۰;۷(۲). Doi:۱۰.۴۱۷۲/۲۱۶۱-۰۴۸۷.۱۰۰۰۲۹۸

۳. Frenyea TJ. A Comprehensive Program Plan for Providing Therapeutic Recreation Services in a Private Practice Setting.

منبع ماهنامه الکترونیکی سیب