مفاهیم کلیدی و اصطلاحات تاب آوری

عفت حیدری دریادداشتی برگرفته از کتاب تاب آوری ، جوانان و فرهنگ برای باشگاه تاب آوری میگنا نوشت اکنون اصطلاح تاب­‌‌آوری در سطح وسیعی شناخته شده و برای عموم مردم آشناست. این واژه­‌‌ها اغلب توسط پزشکان، درمان­گران، سیاست­‌‌گذاران، معلمان، دانشگاهیان و عامه­‌‌ی مردم استفاده می­‌‌شود و به افرادی اشاره می­‌‌کند که بعداز استرس­‌‌های مهم و دشواری‌­‌‌ها، با موفقیت بازگشته و بحران را طی می­‌‌کنند.

به­‌‌هرحال، تاب­‌‌آوری علی­‌‌رغم شهرت آن، به­‌‌طرز فریبنده­‌‌ای سازه­‌‌ی ساده­‌‌ای دارد و موضوع بسیاری از بحث­‌‌های تعریفی بوده و استفاده از تاب­‌‌آوری به­‌‌عنوان یک سازه­‌‌ی توضیحی، مورد سؤال قرار گرفته است. تاب­‌‌آوری از واژه­‌‌ی لاتین «رزیلیر» به­‌‌معنای جهش و بازگشت به­‌‌عقب وپس­‌‌زدن گرفته شده است.این واژه اولین­‌‌بار زمانی که توماس تردگولد از آن برای توصیف ویژگی چوب و توضیح آن­که چرا انواع چوب می­‌‌تواند بی­‌‌آن­که بشکند، حجم زیاد باری را تحمل کند، استفاده کرد(به تاریخچه­‌‌ی پژوهشی در سال ۱۸۱۸ معرفی شد.چهارسال بعد، مالت شیوه­‌‌ای را برای سنجش ضریب انعطاف و تاب­‌‌آوری و توانایی مواد برای تحمل شرایط سخت ارائه کرد.

این واژه بعداز سال­‌‌ها استفاده از مولد در مهندسی و فیزیک، توسط اکولوژیست­‌‌ها و دانشمندان حوزه­‌‌ی رشد، به­‌‌عنوان استعاره­‌‌ای برای ظرفیت سیستم پویا(برای مثال، جنگل بارانی، یک خانواده، یک جامعه) برای پاسخ­‌‌گویی به چالش­‌‌ها و تهدیدات و بقاء و تداوم شکوفایی مورداستفاده قرار گرفت.

مفاهیم کلیدی و اصطلاحات

گرچه مفاهیم تعریفی باز هم موضوع برخی گفت­‌‌وگوهاست،؛اما درمورد مفاهیم کلیدی اتفاق­‌‌نظر وجود دارد(تاب­‌‌آوری را به­‌‌عنوان ظرفیت یک سیستم پویا برای سازگاری موفق با آشفتگی­‌‌هایی که عملکرد و سرزندگی و یا رشد را تهدید می‌­‌‌‌کند، درنظر می­‌‌گیرند.

این تعریف در میان سطوح سیستم و نظام­‌‌ها، وسیع و مقیاس­‌‌پذیر است. به­‌‌هرحال، در محیط­‌‌های کاربردی نیاز به توصیفات بیش­‌‌تر برای تعریف معنای ظرفیت یا سازگاری موفقیت­‌‌آمیز و یا چالش­‌‌های مهم احساس می­‌‌شود. پژوهش­‌‌ها درمورد تاب­‌‌آوری، نیازمند تعاریف مفهومی و عملی از این عوامل بوده و فرهنگ، نقش­‌‌های مهمی را در تعریف تاب­‌‌آوری ایفا می­‌‌کند.

تعاریف تاب­‌‌آوری، ماهیت تهدید نسبت به سازگاری و کیفیت سازگاری را به­‌‌دنبال درمعرضِ تهدید قرارگرفتن، مورد بررسی قرار می­‌‌دهد.تهدیدات سازگاری عموماً با واژه­‌‌هایی مثل خطر، دشواری و وقایع پراسترس زندگی توصیف می­‌‌شوند. سازگاری مثبت به شیوه­‌‌های مختلفی، ازجمله نبود روان­‌‌درمانی، موفقیت برجسته در وظایف رشد، بهزیستی معقول و توانمندی نسبی، تعریف و سنجیده می­‌‌‌شود

مهم است که یادمان باشد خطر، یک واژه­‌‌ی احتمالی است و نشان­‌‌دهنده­‌‌ی احتمال بالای پیامدهای منفی برای اعضایء یک گروه خطر مشخص است؛ اما ماهیت اصلی تهدید را نسبت به یک فرد برای این نشان نمی­‌‌دهند تا تشخیص دهند که کدام افراد در گروه خطر، پیامدی منفی را نشان می­‌‌دهند. خطراغلب چندوجهی بوده و عوامل خطر به­‌‌طور مکرر در زندگی افراد رخ می­‌‌دهند؛.درنتیجه، محققان اغلب روی سنجش خطر مضاعف متمرکزشده­‌‌اند

طبقه­‌‌بندی­‌‌های خطر، مثل والدین طلاق­‌‌گرفته، شامل کودکانی است که در سطح وسیعیکشمکش­‌‌های قبل و بعداز طلاق بین پدر و مادرها را تجربه می­‌‌کنند؛ خشونت خانواده، مشکلات اقتصادی ومشکلات زندگی روی بهزیستی کودکان اثر می­‌‌گذارد.درضمن، کودکان به­‌‌شکل متفاوتی، بسته به سن و جنس و دوره­‌‌ی رشد و بسیاری از تفاوت­‌‌های فردی در عملکرد بیولوژیک و روانی و اجتماعی خود، نسبت به همین وقایع واکنش نشان می­‌‌دهند.

تحلیل دقیق تأاثیرات طلاق اغلب نشان می­‌‌دهد که بررسی خطرهای انباشته وتفاوت­‌‌های فردی، دیدگاه­‌‌های روشن‌­تری نسبت به فراآیندهاییکه روی سازگاری بلندمدت کودکان با والدین طلاق­‌‌گرفتهتأثیر می­‌‌گذارند،فراهم می­‌‌آورد

پژوهش­‌‌های تاب­‌‌آوری به­‌‌صورت مستند نشان می­‌‌دهد معمولاً پیامدهای منفی وقتی­‌‌که عوامل خطر روی هم انباشته می­‌‌شوندو به­‌‌صورت مستمر ادامه می­‌‌یابند، بدتر شده و احتمال تاب­‌‌آوری کم­‌‌تر می­‌‌شود. درنتیجه، پژوهش­‌‌های معاصر، تاب­‌‌آوری خطر را از دیدگاه متنی و مضاعف و انباشته بررسی کرده و اذعان می‌­دارد که ضریب­‌‌های واکنش متناسب با مقدار نشان می­‌‌دهند که خطرهای متعدد در زندگی افراد جمع می­‌‌شوند. برای مثال، خطر بزرگ­‌‌تر در زندگی افرادی رخ می­‌‌دهد که در حینی که فقر و جنگ و بدرفتاری را از سر می­‌‌گذرانند، دشواری­‌‌های تازه و حادی را تجربه می­‌‌کنند،؛ در مقایسه با کسانی که  مشکلی حاد و دشوار،؛ اما تنها راتجربه می­‌‌کنند

پژوهش­‌‌های گذشته روی ضریب­‌‌های خطر، نمونه­‌‌های مستندی را از دشواری­‌‌هایی سازگاری که افراد تجربه می­‌‌کنند و در معرض استرس­‌‌ها و خطرهایت بسیاری قرار می­‌‌گیرند،؛ نشان می­‌‌دهد

درنهایت نشان داده شده است که معمول آن است که وقتی ضریب­‌‌های خطر افزایش می­‌‌یابند، میزان دارایی­‌‌ها و منابع کاهش می­‌‌یابند.این امر نشان­‌‌دهنده­‌‌ی این حقیقت است که عوامل خطر و منابع، اغلب رابطه­‌‌ی معکوسی باهم داشته و در برخی از موارد در انتهای متضادِ همان پیوستار قرار می­‌‌گیرند(برای مثال، قوانین، فقر و والدین بدسرپرست).

می­‌‌توان سازگاری مثبت را در سطح فردی، خانوادگی، اجتماعی و یا سیستم­‌‌های دیگر تعریف کرد.در پژوهش­‌‌های تاب­‌‌آوری فردی انسانی،اغلب معیار ارزیابی سازگاری مثبت براساس انتظارات به­‌‌هنجار برای رفتار یا رشد در محدوده­‌‌ی سنی، اجتماعی و تاریخی قرار دارد.

واژه‌­‌‌های کلیدی

تاب‌‌آوری: ظرفیت یک سیستم پویا برای سازگاری موفق با اختلالات مهم و ادامه یا بهبود عملکرد سالم یا رشد.

عامل خطر: یک متغیر مربوط به احتمال زیاد یک پیامد منفی برای یک گروه از افراد.

خطر انباشت: خلاصه‌‌ی تمام عوامل خطری که فرد تجربه کرده و یا نمایه‌‌ای از شدت دشواری‌‌ای که تجربه کرده است.این می‌‌تواند شامل وقایع جداگانه‌‌ی پرخطر و یا رخ‌‌دادن پیاپی همان خطر باشد.

استرس: شرایط یا تجربه‌‌ی عدم تعادل در فشارهای وارده به فرد و منابع واقعی یا خیالی دردسترس برای رویارویی با این چالش‌‌‌ها؛ آشفتگی در کیفیت عملکرد در همان سطح.

وقایع دشوار و استرس‌‌آمیز زندگی: تجربیاتی که به‌‌طور عمدهبه واکنش‌‌های استرس‌‌آمیز در افراد منجر می‌‌شود.

دشواری:تجارب پراسترس زندگی که سازگاری یا رشد را تهدید می‌‌کنند. عوامل مربوط به رشد و ترفیع (دارایی‌‌ها، منابع)، ویژگی‌‌های قابل سنجش افراد مربوط به سازگاری بهتر (برای پیامدهای خاص) در شرایط پرخطر بالا و پایین، متغیرهایی با آثار سودمند بدون توجه به سطح خطر، مربوط به سازگاری مثبت.

عوامل حمایتی: ویژگی‌‌های قابل سنجش افراد مربوط به پیامدهای مثبت، به‌‌ویژه در محیط‌‌های دشوار و پرخطر، متعادل‌‌کننده‌‌ی خطر یا دشواری.

حمایت جمعی: حضور عوامل متعدد حمایتی یا تأثیرات حمایتی در زندگی افراد.

حساسیت متفاوت (حساسیت به‌‌محیط): تفاوت‌‌های فردی در واکنش و یا حساسیت به تجربه، آثار تعدیل‌‌کننده‌‌ی تجربه روی عملکرد یا رشد فردی. چنین تعدیل‌‌کننده‌‌هایی ممکن است با واکنش‌‌های خوب به محیط‌‌های مثبت و یا واکنش‌‌های ضعیف به محیط‌‌‌‌های منفی مرتبط باشند.

وظایف رشد: نقاط عطف روانی اجتماعی یا موفقیت‌‌های موردانتظار از اعضا در یک جامعه یا فرهنگ در دوره‌‌های سنی متفاوت. این نقاط عطف اغلب معیاری را ارائه می‌‌دهند که در آن رشد فرد می‌‌تواند با فرهنگ ارزیابی شود.

توانمندی: استفاده‌‌ی بهنجار از منابع فردی یا محیطی برای انجام وظایف رشد متناسب با سن.

برگرفته از کتاب تاب آوری جوانان و فرهنگ

منبع :باشگاه تاب آوری میگنا

.نوشته لیندا سی .ترون. مایکل اونگار.

برگردان محمدرضا مقدسی، عفت حیدری .نشر شبگیر۱۴۰۱