مدارس تاب آور

مدارس تاب آور

فرسودگی شغلی و تاب‌آوری در میان معلمان به عنوان دو موضوع حیاتی در نظام آموزشی، نشان‌دهنده تأثیرات عمیق روانی استرس مزمن در محیط کار بر مربیان می‌باشد.

فرسودگی شغلی، که با خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و کاهش احساس موفقیت شخصی مشخص می‌شود، علاوه بر اینکه بر سلامت روانی و جسمی معلمان تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه پیامدهای جدی بر عملکرد دانش‌آموزان و جو آموزشی مدارس نیز دارد.

با افزایش آگاهی نسبت به شیوع فرسودگی شغلی، به ویژه در دوران اصلاحات آموزشی و بحران COVID-19، ضرورت استراتژی‌های مؤثر برای حمایت از معلمان و تقویت تاب‌آوری آن‌ها بیشتر نمایان شده است.

تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل متعددی از جمله حجم بالای کار، کمبود منابع و عدم حمایت سازمانی به تشدید فرسودگی شغلی کمک می‌کنند و این امر می‌تواند منجر به احساس انزوا و سرخوردگی در معلمان شود. همچنین، استرس تروماتیک ثانویه ناشی از چالش‌های عاطفی دانش‌آموزان نیز بار روانی معلمان را افزایش می‌دهد.

معلمانی که سطوح بالایی از فرسودگی شغلی را تجربه می‌کنند، معمولاً کاهش رضایت شغلی، افزایش غیبت و تمایل به ترک حرفه را گزارش می‌کنند.

طبیعی است که چنین وضعیتی نیاز فوری به مداخلات را برجسته می‌کند.

از جانب دیگر و در پاسخ به این چالش‌ها، مفهوم تاب‌آوری به عنوان توانایی معلمان برای سازگاری با ناملایمات و حفظ تعهد به کارشان اهمیت یافته است.

تاب‌آوری تحت تأثیر عواملی مانند شایستگی‌های فردی، حمایت اجتماعی و فرهنگ سازمانی قرار دارد که همگی قابل پرورش از طریق مداخلات هدفمند هستند.

تحقیقات نشان داده‌اند که تقویت تاب‌آوری ضمن اینکه به افزایش رفاه معلمان کمک می‌کند نتایج مثبتی هم برای دانش‌آموزان نیز به همراه دارد و محیط یادگیری مساعدتری را ایجاد می‌کند.

با این حال، بحث‌های زیادی درباره مؤثرترین روش‌ها برای کاهش فرسودگی شغلی و ارتقای تاب‌آوری وجود دارد.

این مباحث شامل نقش تغییرات سیستمی در سیاست‌های آموزشی، تقویت و توسعه حمات های سازمانی در آموزش و پرورش ،  کفایت منابع توسعه حرفه‌ای و کارآمدی راهبردهای مداخلاتی روانشناختی  مختلف مانند آموزش ذهن آگاهی و هوش هیجانی است.

بهرحال آنچه که مسلم است توجه به پویایی فرسودگی شغلی و تاب‌آوری برای تضمین پایداری حرفه معلمی و موفقیت نسل‌های آینده دانش‌آموزان ضروری است.

اکنون که فرسودگی شغلی به عنوان یک سندرم روانشناختی مهم در میان معلمان، به طور فزاینده‌ای مورد توجه قرار گرفته است.

ما میدانیم این پدیده به وضوح ناشی از استرس‌های مزمن شغلی و روابط بین فردی است و با سه بعد اصلی مشخص می‌شود:

 

 ابعاد فرسودگی شغلی

 1. فرسودگی
این بعد نشان‌دهنده کاهش منابع عاطفی و فیزیکی فرد است.

 2. مسخ شخصیت
این جنبه شامل واکنش‌های منفی نسبت به جنبه‌های مختلف شغلی می‌باشد.

 3. کاهش موفقیت شخصی
این بعد به کاهش عزت نفس در زمینه شایستگی و بهره‌وری در محیط کار اشاره دارد.

 

برخی از کشورها مانند ایتالیا پس از کرونا با مقررات‌زدایی و افزایش استقلال برای هیئت مدیره مدارس است، به تنش زدایی و کاهش سطح فرسودگی شغلی در میان معلمان کمک کرده اند.

مطالعات نشان می‌دهد که استرس و فرسودگی شغلی معلمان ضمن اینکه یک نگرانی‌ جهانی هستند، ابعاد پاتولوژیک هم دارد و میتواند منجر به اضطراب و افسردگی شوند.

مشاهدات بین المللی نشان میدهد در واقع بخش قابل توجهی از معلمان سطوح بالایی از خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و موفقیت شخصی پایین را تجربه می‌کنند که پیامدهای جدی برای سلامت کلی و عملکرد شغلی آن‌ها دارد.

 

به همین دلیل است که برای مقابله با فرسودگی شغلی، مفهوم تاب‌آوری در مدارس و زمینه‌های آموزشی مورد توجه قرار گرفته است.

گرچه میدانیم تاب‌آوری به ظرفیت سازگاری با استرس و ناملایمات گفته میشود اما مطالعات به دنبال تعریف رویکرد جامع‌تری برای تاب‌آوری در مدارس و آموزش معلمان بوده‌اند. این رویکرد بر تعاملات پویا بین خانواده، یادگیرندگان، معلمان و مؤسسات آموزشی تأکید دارد.

عوامل مختلفی در تاب‌آوری معلمان نقش دارند، از جمله شایستگی‌های فردی و اجتماعی، انسجام خانواده و حمایت نهادی، که می‌تواند از طریق آموزش هدفمند تقویت شود.

تأکید بر تاب‌آوری برای حفظ تعهد معلم به حرفه‌اش و بهبود رضایت شغلی بسیار حیاتی است، زیرا این امر نه تنها به نفع معلمان بلکه به نفع دانش‌آموزان و نتایج آموزشی نیز خواهد بود.

تاب آوری در مدارس میتواند نمایی از مشارکت اجتماعی هم بشمار آید

مشارکت اجتماعی از طریق تعدد و تنوع ذخایر رفتاری موجب توسعه و تقویت تاب‌آوری است.

تاب‌آوری در مدرسه عاملی حیاتی در ارتقای سلامت روان و بهزیستی دانش‌آموزان است. توانایی مقابله با استرس و ناملایمات برای موفقیت تحصیلی و عملکرد کلی روان‌شناختی یا سلامت روان و بهبودی ضروری است (Sood & Sharma, 2020).

محمدرضا مقدسی، مترجم کتاب تاب‌آوری در مدارس، در ادامه اضافه می‌کند که تحقیقات نشان داده است که هر برنامه آموزشی با نام تاب‌آوری در مدرسه یا مداخلاتی از این دست با هدف افزایش تاب‌آوری می‌تواند تأثیر مثبتی بر بهزیستی روان‌شناختی دانش‌آموزان داشته باشد.

علاوه بر این، مداخلات آموزشی روانی در مدارس در تغییر نگرش نسبت به افراد مبتلا به بیماری‌های سلامت روان، کاهش نگرش‌های هیجانی منفی و افزایش اصطلاحات و نگرش‌های مثبت مؤثر بوده است.

این مداخلات نقش حیاتی در ارتقای مهارت‌های مقابله و حل مسئله، افزایش تاب‌آوری و پرورش تصویری سالم (خودپنداره) از خود ایفا می‌کنند که همگی به رفاه روانی و اجتماعی دانش‌آموزان کمک می‌کنند.

در نتیجه، ارتقای تاب‌آوری در مدرسه از طریق مداخلات هدفمند و برنامه‌های آموزشی روانی برای حمایت از سلامت روان و بهزیستی دانش‌آموزان، به ویژه در زمان‌های چالش‌برانگیز، حیاتی است. این تلاش‌ها می‌تواند تأثیرات فوری و بلندمدت بر رفاه کلی و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان داشته باشد.

 

مشارکت و حمایت‌های اجتماعی همچنین می‌تواند به اصلاح طرحواره‌های رفتاری کمک کند.

این مهم در مدارس تاب‌آور به بهترین شکل انجام می‌گیرد. کودکان و نوجوانان بخش عمده‌ای از زندگی خود را در مدرسه می‌گذرانند و این فرصت و ظرفیتی بی‌نظیر برای توسعه و تقویت تاب‌آوری است.

مدارس کانون آموزش رفتارهای سلامت محور هستند و این به نوبه خود می‌تواند به توفیقات تحصیلی دانش‌آموزان کمک کرده و یا در موارد خاص از افت تحصیلی ایشان جلوگیری کند، چرا که تاب‌آوری با موفقیت تحصیلی رابطه مثبت دارد (اسکلیزو همکاران، ۲۰۰۶).

توجه به تقویت و توسعه تاب‌آوری روان‌شناختی در مدارس می‌تواند آسیب‌پذیری اجتماعی را نیز به نحو چشمگیری کاهش داده و امکان دستیابی به سطوح بالاتری از سلامت اجتماعی و بهزیستی روان‌شناختی را فراهم سازد.

ضمن اینکه در همین مدارس است که با مددکاری یا مداخله می‌توان نارسایی‌های خانوادگی و صدمات و آسیب‌های روانی و اختلالات رفتاری را پایش، درمان یا از بروز انواع آسیب‌های متعدد دیگر جلوگیری کرد.

 

از سوی دیگر، پایین آمدن سن آسیب‌ها و صدمات اجتماعی اهمیت توجه به تاب‌آوری جمعیت دانش‌آموزی را متذکر می‌گردد. آموزش و توفیقات تحصیلی با افزایش ذخایر شناختی موجب ارتقاء سلامت هستند. همچنین علاوه بر مسأله ذخایر شناختی ، پژوهش‌ها نشان می‌دهند وجود حتی یک مربی، معلم یا مددکار صمیمی و حامی می‌تواند مانع جدایی دانش‌آموزان از مدرسه و ترک تحصیل شود.

 

از طرفی مبتنی بر شواهد، دانش‌آموزان درس مربیان و معلمانی را که بیشتر دوست دارند بهتر انجام می‌دهند. نکته جالب توجه دیگر این است که چنانچه دانش‌آموزی در مدرسه احساس درک و حمایت اجتماعی کند، وضعیت تحصیلی بهتری را تجربه خواهد کرد. در مجموع اهمیت انتظارات و توقعات تحصیلی در توسعه و تقویت تاب‌آوری به اثبات رسیده است (جانسون و هاوراد، ۱۹۹۸).

با این مقدمه کوتاه می‌توان به چند مولفه اصلی در مدارس تاب‌آور توجه داد:
– تأکید موکد بر موفقیت و ادامه تحصیل و جلوگیری از خروج و ترک تحصیل بچه‌ها از مدرسه.
– نظارت دقیق بر عملکرد دانش‌آموزان، والدین، مربیان، معلمان و کارکنان مدارس (ماستن، ۱۹۹۸).
– فراهم‌سازی مشارکت‌های معنادار و همه‌جانبه در مدارس (راتر، ۱۹۷۹).

علاوه بر این، مدارس می‌توانند با آموزش خودمراقبتی در بسیاری از آسیب‌های اجتماعی نقش پیشگیرانه شایسته‌ای را ایفا کنند. اساساً می‌توان گفت مدارس کانون یادگیری و اصل و اساس سلامتی و مشارکت اجتماعی هستند. راه سعادت و سلامت از مدارس می‌گذرد.

در خاتمه اشاره می‌شود که بهزیستی روان‌شناختی بسیار معمولی‌تر از آن است که تصور می‌کنیم و براحتی در دسترس است.

با این حال بچه‌ها به دوز پایینی از خطرات و چالش‌ها نیازمند هستند که انتظار می‌رود کما فی السابق مدارس با توجه روزافزون به تقویت و توسعه تاب‌آوری بسترساز و حامی این مهم باشند.

ضروری به نظر می‌رسد با توجه به مقتضیات زمانی و به منظور کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری، ترویج و درک حمایت‌های اجتماعی توجه بیشتری را از آن خود سازد؛ چرا که همگان واقف هستند سازه‌های اجتماعی قطره‌هایی هستند که دریا می‌شوند. فی الواقع اجتماعی کردن هر مسأله‌ای موجب تقویت راه حل آن موضوع خواهد شد.