تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی (SER) به عنوان یک چارچوب میان‌رشته‌ای، به بررسی نحوه سازگاری و پیشرفت مؤثر جوامع در مواجهه با چالش‌های اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی می‌پردازد.
تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگیsocio-cultural resilience به توانایی جوامع و فرهنگ‌ها برای سازگاری، حفظ و توسعه هویت و عملکرد خود در برابر چالش‌هایی مانند تغییرات اقتصادی، تهدیدات محیطی یا تحولات اجتماعی اطلاق میشود.
این مفهوم بر اهمیت هویت فرهنگی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی به عنوان مؤلفه‌های حیاتی برای پایداری تاب‌آوری تأکید می‌کند.
تاب‌آوری فرهنگی به معنای قدرت جوامع در حفظ و انطباق هویت فرهنگی خود در مواجهه با فشارها و تهدیدات است. این توانایی نه تنها شامل حفظ سنت‌ها و ارزش‌ها بلکه نوآوری در فرهنگ نیز میشود.
به عبارت دیگر، تاب‌آوری فرهنگی به جوامع این امکان را می‌دهد که از تجربیات منفی به عنوان فرصت‌های یادگیری استفاده کنند و در شرایط بحرانی به رشد و توسعه ادامه دهند.
اب‌آوری اجتماعی-فرهنگی نه تنها یک ظرفیت ذاتی است بلکه مهارتی است که می‌توان آن را آموخت و توسعه داد تا به عنوان یک شیوه زندگی، به ویژه در زمان‌های دشوار، مورد استفاده قرار گیرد.
این نظریه بر این اصل تأکید دارد که تاب‌آوری تنها به معنای واکنش به اختلالات نیست، بلکه نیازمند خودسازماندهی مداوم، سازگاری و ادغام سیستم‌های دانش متنوع است.
اهمیت این مفهوم به دلیل تأثیرات آن بر پایداری جامعه، به ویژه در مورد گروه‌های حاشیه‌ای تحت تأثیر بی‌عدالتی‌های تاریخی و چالش‌های جهانی معاصر مانند تغییرات آب و هوایی و نابرابری اجتماعی، در مباحث آکادمیک و سیاست‌ها برجسته شده است.
یکی از جنبه‌های بنیادی تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی، تعامل پویا بین حافظه تاریخی و تغییر است که به جوامع امکان می‌دهد از تجربیات گذشته درس بگیرند و در عین حال برای فرصت‌های جدید رشد باز بمانند.
اصول انسجام اجتماعی، انتقال دانش بین نسلی و اهمیت تنوع فرهنگی نیز اجزای جدایی‌ناپذیر این چارچوب هستند که به ایجاد پایه‌ای قوی برای تاب‌آوری کمک می‌کنند. از طریق اقدام جمعی و روایت‌های مشترک، جوامع می‌توانند پیوندهای اجتماعی خود را تقویت کرده و حس تعلق را افزایش دهند که برای عبور از ناملایمات ضروری است.
بحث‌های مربوط به SER بر کفایت چارچوب‌های تاب‌آوری موجود تمرکز دارد، به‌ویژه انتقاداتی مبنی بر نادیده گرفتن پیچیدگی‌های بافت‌های تاریخی و فرهنگی. منتقدان معتقدند که ارزیابی‌های سنتی بیشتر بر کمبودها تأکید دارند تا نقاط قوت، که ممکن است منجر به استراتژی‌هایی ناکارآمد شود که قادر به رفع نیازهای خاص جمعیت‌های متنوع نیستند.
طرفداران رویکردی جامع‌تر بر ضرورت یکپارچه‌سازی دانش و شیوه‌های محلی، به ویژه آن‌هایی که ریشه در سنت‌های بومی دارند، تأکید دارند تا فرآیند ایجاد تاب‌آوری تقویت شود و اطمینان حاصل گردد که مداخلات از نظر فرهنگی مرتبط و پایدار هستند.
استراتژی‌ها برای افزایش تاب‌آوری
استراتژی‌های افزایش تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی شامل پرورش فضاهای عمومی فراگیر، ارتقای تنوع فرهنگی و ایجاد مشارکت‌های اجتماعی قوی است. هدف این تلاش‌ها ایجاد محیط‌هایی است که گفت‌وگو، همکاری و نوآوری را تشویق کند تا جوامع توانمند شوند تا با چالش‌هایی که با آن روبرو هستند سازگار شوند. با اولویت دادن به این اصول، SER چارچوبی ارزشمند برای درک و افزایش انعطاف‌پذیری جوامع در دنیای پیچیده فراهم می‌کند.
چارچوب نظری تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی (SER) بر تعامل بین سیستم‌های اجتماعی و بوم‌شناختی تأکید دارد و اهمیت خودسازماندهی و سازگاری در پاسخ به تغییر را نمایان می‌کند.
مفاهیم اساسی این چارچوب شامل ظرفیت برای خودسازماندهی مداوم و تعادل پویا بین حافظه و تغییر است.
اصول تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی
-خودسازماندهی و سازگاری:این اصل بر ضرورت تطبیق مداوم سیستم‌ها در میان تغییرات تأکید دارد.
– نقش حافظه: حافظه به عنوان مؤلفه‌ای حیاتی مطرح میشود که زمینه را برای درک اختلالات گذشته فراهم کرده و امکان ظهور مسیرهای جدید پس از اختلال را تسهیل می‌کند.
-چارچوب‌بندی و ساختار روایت: عملکرد گفتمانی پیرامون SER با میانجیگری اصول ایجاد تاب‌آوری از طریق عبارات مختلف زبانی مشخص میشود.
– یکپارچه‌سازی سیستم‌های دانش: این چارچوب اهمیت یکپارچه‌سازی دانش از حوزه‌های مختلف را برای اطلاع‌رسانی به ارزیابی‌های تاب‌آوری تشخیص می‌دهد.
این رویکرد بین‌رشته‌ای در درک پویایی پیچیده سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیکی ضروری است و شامل به رسمیت شناختن دانش محلی نیز میشود.
چندین چارچوب برای ارزیابی و افزایش تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی ایجاد شده است که هر یک به جنبه‌های خاصی از تاب‌آوری می‌پردازند:
چارچوب جامعه Suku Laut
این چارچوب سه شاخص کلیدی را شناسایی می‌کند:
– مردم: تمرکز بر نیازهای انسانی، تنوع شغلی و سلامت جامعه.
– سازمان: تأکید بر ساختارهای اجتماعی که اعتماد و همکاری را تقویت می‌کند.
– فرهنگ: حفظ هویت محلی و ارزش‌های اجتماعی در برابر تأثیرات خارجی.
چارچوب تاب‌آوری خدمات عمومی
این رویکرد پنج استراتژی برای دستیابی به پایداری فرهنگی-اجتماعی در خدمات عمومی را برجسته می‌کند:
– تعامل با جوامع مختلف
– ارتقای شایستگی فرهنگی
– تقویت شمول و برابری
– ایجاد مشارکت
– ارزیابی و بهبود مستمر.
تاب‌آوری کاربری اراضی شهری
این مدل تاب‌آوری شهری را از طریق ابعاد اجتماعی-فرهنگی ارزیابی کرده و معیارهایی مانند تراکم جمعیت، دسترسی به آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و امکانات فرهنگی را در نظر می‌گیرد.
هدف آن افزایش توانایی محیط‌های شهری برای مقاومت در برابر تهدیدات مختلف با حفظ هویت فرهنگی است.
تاب‌آوری فرهنگی زیرمجموعه‌ای از تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی است که بر چگونگی حفظ ارزش‌ها و عملکردهای اصلی فرهنگ‌ها علی‌رغم فشارهای خارجی تمرکز دارد. این شامل انطباق با چالش‌های جدید با حفظ دانش فرهنگی انتقادی است.
دستیابی به تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی مستلزم پرداختن به چالش‌های مختلف از جمله:
– تضمین دسترسی عادلانه به منابع
– ترویج مشارکت جامعه در تصمیم‌گیری
– ایجاد تعادل بین نوسازی و حفظ میراث فرهنگی
توصیه‌هایی برای افزایش تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی عبارتند از:
– توسعه سیاست‌هایی که از مسکن ارزان قیمت و معیشت‌های متنوع حمایت می‌کنند.
– تشویق مشارکت جامعه در ابتکارات حفظ فرهنگ.
– اجرای برنامه‌های آموزشی که درک و احترام به فرهنگ‌های مختلف را ترویج می‌کنند.
تاب‌آوری اجتماعی-فرهنگی برای حفظ جوامع در جهانی همیشه در حال تغییر حیاتی است.
دکتر مقدسی در خاتمه آورده است با تقویت هویت‌های فرهنگی و شبکه‌های اجتماعی قوی، جوامع می‌توانند با حفظ میراث منحصر به فرد خود، چالش‌ها را بهتر مدیریت کنند.
نظرات بسته شده است.